یکی از مشکلات امروزی که گریبان خانوادههای بسیاری را گرفته مسئله بیخوابی جوانان و فرزندان و در برخی از موارد والدین میباشد. شاید شما هم دختر و پسری در خانه داشته باشید که هر شب تا نزدیکیهای صبح بیدار میمانند و مشغول بازی با گوشی و کامپیوتر خود هستند و هر زمان که به اتاق او سرک میکشید میبینید که مشغول بازی و یا دیدن فیلم و ... هستند.
متأسفانه بسیاری از نوجوانان شبها تا دیروقت بیدارند، و صبحها خواب مانده و یا حتی در مدرسه چرت میزنند! و زمانی که پدر یا مادر، او را برای صبحانه خوردن صدا میزنند، او اصلاً تمایل به بیدار شدن و صرف صبحانه ندارد. یک اشکال دیگر دانش آموزان این است که شبهای امتحان برای درس خواندن قهوه خورده و شبزندهداری میکنند و به خود نیز می بالند؟ غافل از آنکه این کار آنها بسیار اشتباه است، زیرا بیداری در طول شب پیش از امتحان، شانس شان را برای موفقیت کم کرده و باعث خستگی شان می شود. خواب عمیق زمانی است که مغز شما فرصت تمرین و به خاطر سپردن هر آنچه آموختهاید را به دست میآورد. بنابراین درس خواندن در نیمه شبها را کنار بگذارید و برای خواب آماده شوید. قطعاً بهتر میآموزید و کاملتر به خاطر میسپارید.
آیا تا بهحال به این موضوع بهصورت جدی فکر کردهاید که چرا جدیداً بچهها تمایل به خواب سر شب ندارد و بهجای تلاش و کوشش در طول روز، تمایل بیشتری برای بیدار ماندن در شب رادارند؟. متأسفانه اکثر افرادی که با برنامهنویسی و کامپیوتر سر و کار دارند نیز همینگونه عمل میکنند و صبحها تا دیر وقت خواب هستند و شبها تا صبح کار میکنند. مطالعات نشان میدهند که بیشتر نوجوانان به حدود نه ساعت خواب در هر شب نیاز دارند. متأسفانه برخی نوجوانان به دلیل شرکت در کلاسها و مدارس شبانه، توانایی رفع این نیاز را ندارند.
پژوهشگران معتقدند؛ از آنجا که افراد مختلف به میزان متفاوتی از خواب در شبانهروز نیاز دارند، بیخوابی، کیفیت خواب و احساس آنها بعد از بیدار شدن معنی میشود و صرفاً تعداد ساعات خواب را در برنمیگیرد. حتی اگر شما هشت ساعت در شب در بستر باشید، اما در طول روز احساس کسل بودن و خستگی داشته باشید شما بیخوابی را تجربه کردهاید.
آیا میدانید زمانی که خواب شما کم میشود چه اتفاقی در بدن شما میافتد؟ کارشناسان معتقدند که خواب بهغیراز ذخیره انرژی وظایف دیگری نیز دارد. ضعف در کیفیت خوابیدن، توانایی بدن را برای مقابله با عفونت کاهش میدهد و یا شما را مستعد ابتلا به سرماخوردگی میکند. همچنین اینزومینا سیستم گوارش را تحت تأثیر قرار داده و عادات غذایی شما را به هم میریزد. در حقیقت 15% نوجوانان، 8 ساعت و نیم در شب میخوابند و بیش از 25% آنان کمتر از هفت ساعت میخوابند. (www.salamatnews.com)
کمخوابی روی تمام تواناییهای نوجوان تأثیر میگذارد، از توجه در کلاس درس گرفته تا خلقوخو که حسابی خراب میشود! تحقیقات نشان میدهد ۲۰ درصد دانشآموزان دبیرستانی در کلاس چرت میزنند و همین مسئله موجب افت نمرات درسی آنها میشود. بیخوابی نمیگذارد نوجوان ورزشکار هم فعالیت دلخواهی داشته باشد. بیخوابی زمان عکسالعمل نوجوان را کند میکند و این مسئله برای نوجوانان در هنگام عبور از خیابان ایجاد مشکل میکند بهخصوص اگر رانندگی کنند. کمخوابی برای عاطفه و احساس نوجوان هم مشکلاتی مثل غمگینی و افسردگی ایجاد میکند. خواب به بدن فرصت میدهد تا برای هرگونه فعالیتی انرژی پیدا کند.
این تغییر در بدن نوجوانان به این دلیل است که ملاتونین یا همان هورمونی که الگوی خواب و بیداری را تنظیم میکند، شبها دیرتر از قبل تولید شود و نوجوان نمیتواند زودتر بخوابد. متأسفانه این تغییر درست وقتی است که سر نوجوان از همیشه شلوغتر است، چون در این دوران فشار کار مدرسه بیشتر از قبل شده و فرد باید بهشدت درس بخواند. ضمن اینکه دوست دارد در ورزش و موسیقی و هزار مهارت دیگر وارد شود. بنابراین خواب نوجوان به شش یا هفت ساعت در شب میرسد و کمخوابی مزمن او را اذیت میکند.
آیا میدانید مراحل خواب در شما چگونه اتفاق میافتد و زمانی که بخواب میروید مغز شما چه مراحلی را طی میکند؟ خوب است بدانید، محققان دریافته اند هنگامیکه خواب هستید، مغزتان همچنان فعال است. هنگامیکه فردی به خواب میرود مغزش از 5 مرحله عبور میکند. این مراحل که به مراحل 1 ، 2 ، 3 ، 4 و REM (حرکات سریع و پرشی کره چشم) موسومند، روی هم رفته یک چرخه خواب را تشکیل میدهند. یک چرخه خواب کامل در حدود 90 تا 100 دقیقه به طول میانجامد. بنابراین، در خلال یک خواب شبانه، هر فرد بهطور میانگین در حدود 4 تا 5 چرخه خواب را طی میکند.
اما در مراحل 1 و 2 ، دورههای خواب سبک هستند و در خلال این دو مرحله، فرد میتواند به آسانی بیدار شود. در خلال این مراحل، حرکت چشمها آرام میشود و نهایتاً متوقف میگردد، ضربان قلب و آهنگ تنفس آرام میگیرد و دمای بدن کاهش مییابد. مراحل 3 و 4 ، مراحل خواب عمیقاند. بیدار کردن فردی که در این دو مرحله قرار دارد مشکلتر است و هنگامیکه فرد بیدار شود غالباً برای چند دقیقه احساس ضعف و بیحالی و گیجی میکند. مراحل 3 و 4 ، نیرو بخشترین مراحل خوابند همین نوع خواب است که ما به هنگام خستگی نیازمند آنیم.
اما در مرحله پایانی خواب یعنی مرحله آخر؛ خواب در چرخه REM قرار دارد و این نام به دلیل حرکات سریع کره چشم که در این مرحله اتفاق میافتد، نامگذاری شده است. در خلال خواب REM ، برخی تغییرات فیزیکی اتفاق میافتد: تنفس سریعتر میشود، ضربان قلب تندتر میشود و عضلات دست و پا بیحرکت میگردند. در این مرحله از خواب است که فرد واضحترین و روشنترین خواب را میبیند.
("Stages of Sleep", Kendra Van Wagner, 2007)
برنامه مشخصی را برای خوابیدن و بیدار شدن خودتان و فرزندتان در نظر بگیرید و آن را کاملاً رعایت کنید. سعی کنید در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و در ساعت مشخصی نیز از خواب برخیزید. نکته دیگری که بدن شما و فرزندتان باید بیاموزد این است که رختخواب، جای خوابیدن است نه تلاطم! لذا اگر 30 دقیقه است که در رختخواب هستید و هنوز نخوابیدهاید، برخیزید و برای آرامش چیز کوتاهی بخوانید یا مطلبی را که دوست دارید بنویسید. به هر حال زمانی به رختخواب برگردید که واقعاً خوابآلوده هستید.
حال که خواب و اهمیت خوابیدن را بهخوبی فهمیدیم بهتر است برای درمان بیخوابی خود یا فرزندان مان آموزشهایی را یاد بگیریم تا اگر فرزندان و یا اطرافیان مان دچار کمبود خواب هستند بتوانیم به آنها بهتر کمک کنیم.
● برای بیخوابی فرزندان مان چه کنیم؟
اگر واقعاً پدر و مادرمسئولی هستید و آینده فرزندان تان برایتان مهم است سعی کنید این نکات را دقیقاً به فرزندان خود آموزش دهید و خودتان هم به آن عمل کنید تا فرزندتان ببیند و به آن عمل کند.
اول اینکه او را آگاه کنید که بیخوابی و شبزندهداری چه مشکلاتی را برای او به وجود میآورد. به فرزندتان آموزش دهید بهمنظور درمان درست بیخوابیاش، باید زندگی خود را به یک کارگاه خواب تبدیل کند. توجه داشته باشید علتهایی چون؛ مسائل عاطفی، استرس، اضطراب و افسردگی باعث نیمی از موارد بیخوابی است. اما عادت فرد در طول روز، روال خواب و سلامت جسمی نیز ممکن است نقش مهمی داشته باشند. سعی کنید تمام علل بیخوابی را شناسایی کنید. هنگامیکه ریشه مشکل بهدرستی شناسایی شود میتوان درمان مناسب را انتخاب کرد.
▪ به آنها یادآور شوید که بایست زمان خواب شان را منظم کنند. بهتر است آنها بفهمند که اگر هر شب سر ساعت معینی به رختخواب بروند، به بدن شان پیام دادهاند که وقت خواب است. اگر هر روز سر یک ساعت معینی بیدار شوند الگوی خواب در آنها ایجاد میشود. سعی کنید ابتدا خودتان حتماً به این برنامه مقید باشید، حتی اگر در تعطیلات باشید.
▪ سعی کنید صبح زود از خواب بلند شوید و بهطور منظم همراه خانواده خود ورزش کنید. خیلی خوب است روزهای جمعه به اتفاق خانواده به کوه رفته و صبحانه را در طبیعت و کنار همدیگر میل کنید. یادتان باشد هرگز قبل از خواب ورزش نکنید چون دمای بدن تان بالا رفته و نمیگذارد، بخوابید. متخصصان خواب معتقدند ورزش پنج تا شش ساعت قبل از خواب به بهتر خوابیدن فرد کمک میکند.
▪ رختخواب و یا تخت خود را فقط برای خوابیدن استفاده کنید، نه چیزهای دیگر. مثلاً در جای خواب خود مطالعه نکنید، تلویزیون تماشا نکنید، غذا نخورید، در رختخواب هیچ کاری بهجز خوابیدن مجاز نیستید انجام دهید. بهتر است قبل از خواب از خوردن و نوشیدن قهوه، لیموناد یا نوشابههای گازدار اجتناب کنید.
▪ هرگز در ساعات پایانی شب فیلمهای محرک و ترسناک را نبینید و از دیدن برنامههای تلویزیونی، پر سر و صدا و اکشن قبل از خواب خودداری کنید. صدای زیاد قاتل خواب است، نگذارید ذهن شما مشغول شود، ذهن تان را آرام کنید.
▪ محیط خواب خود را تاریک نگهدارید و روشنایی محل زندگی خودتان را تا آنجایی که ممکن است کم کنید. تحقیقات نشان میدهد مردم در اتاق تاریک و کمی خنک بهتر میخوابند. پردهها باید ضخیم و کشیده باشند و لباس کافی پوشیده شود. از نور درخشان بهطور مستقیم بهخصوص صفحه مانیتور کامپیوتر و یا روشن نگاه داشتن تلویزیون هنگام خواب پرهیز نمایید.
برای درمان بیخوابی میتوانید از گیاهان دارویی کمک بگیرید
عملکرد نامناسب شناختی، تخریب حافظه، بیتوجهی به مسائل عاطفی، استرس مدام، اضطراب و افسردگی تماماً از نتایج ناتوانی در خواب سرچشمه میگیرد. بیخوابیهای طولانی مدت باعث اضطراب و افسردگی شما میشود و اگر افراد مسنتر باشند در آنها این مشکل شایع تر است، به عنوان مثال از سنین 65 سالگی به بعد بین 12 تا 40 درصد از مردم دچار مشکل بیخوابی هستند! روشهایی برای درمان بیخوابی توسط قرص و داروهای شیمیایی وجود دارد که گاهی پیشنهاد میشود ولی به دلیل مصنوعی، اعتیادآور بودن و داشتن عوارض جانبی اصلاً مناسب نیستند، مگر با تجویز پزشک. اما خوب است توجه داشته باشید که استفاده صحیح از برخی گیاهان دارویی برای درمان بیخوابی نهتنها عوارض ندارد بلکه بسیار مفید میباشند بهطور مثال:
کدوتنبل سرشار از ویتامین A است و شیره تخم کدو همراه با شیر مسکن خوبی است و برای رفع بیخوابی بسیار مؤثر است.
کاهو سرشار از ویتامین A ، B ، C است و مواد معدنی مانند آهن، کلسیم، فسفر، منیزیم، منگنز، ید، روی و مس را داراست. زود هضم نیز میباشد و روده ها را تقویت میکند و در رفع بیخوابی مؤثر است.
دم کرده مقدار کمی ریشه سمبل طیب، بهارنارنج، گیاه بادرنجبویه، گل بیدمشک را جوشانده سپس سه فنجان از آن را یک ساعت قبل از خواب میل کنید. این دمنوش اعصاب را آرام و برای بیخوابی مفید است.
درنهایت چنین نتیجه میگیریم: ریشة تمام ناهنجاریهای جامعه بهنوعی مربوط به خانواده است، نداشتن ارتباط درست و منطقی در بین آنهاست. برقراری ارتباط یک نیاز روحی و روانی است و اهمیت آن در فضای خانوادگی زمانی افزایش مییابد که پدر و مادر ارتباط خوب و شایسته باهم داشته باشند.
ایکاش خانوادهها مثل سالها قبل، کنار هم میبودند نه رو در روی هم. آنوقت میدیدیم چقدر زندگی زیباتر میشد و صدای خندهها تا هفت خانه آنطرفتر می رفت. آنوقت بود که میدیدید کسی به دکتر و دارو نیاز ندارد و بچه هایمان خواب خوب و عمیق میکردند و راحتتر مراحل رشد و شکوه فایی را پشت سر میگذاشتند.
اگر کسی مقرض بود همه باهم به او کمک میکردند و نمیگذاشتند شرمنده زن و بچهاش بشود. اگر کسی بیمار میشد همه مونس و غمخوار او بودند. زیرا ارتباط صمیمانه زیربنای خانواده سالم و موفق است و عواملی هم چون درک و احترام متقابل و همچنین صداقت و درستی در نظام خانواده را در برمیگیرد. پس بهتر است از همین الان دوباره کانون گرم خانواده را احیاء کنیم و قبول کنیم، هرچه گفتگو و ارتباط افراد خانواده بیشتر باشد، مشکلات و ناهنجاریها در خانواده و جامعه کمتر خواهد بود.